Một con tê tê trong tư thế phòng thủ, Bảo tàng Horniman, London.
Bạn đang đọc: Tê tê – Wikipedia tiếng Việt
Tê tê hay còn gọi là trút hoặc xuyên sơn, (tiếng Anh: Pangolin) là các loài động vật có vú thuộc Bộ Tê tê (Pholidota) (từ tiếng Hy Lạp cổ đại φολῐ́ς, “vảy sừng”). Chỉ còn một họ còn sinh tồn, Họ Manidae, gồm ba chi: Manis, Phataginus và Smutsia. Chi Manis bao gồm 4 loài được tìm thấy ở châu Á, trong khi chi Phataginus và Smutsia mỗi chi chỉ gồm 2 loài sống ở Châu Phi Hạ Sahara. Những loài này có kích thước từ 30 đến 100 cm. Một số loài tê tê đã bị tuyệt chủng cũng được biết đến.
Thân tê tê có lớp vảy lớn bằng keratin – vật liệu tương tự như móng tay và móng chân bảo vệ và cứng bao trùm da của chúng ; chúng là động vật hoang dã có vú duy nhất được biết đến với đặc thù này. Chúng sống trong những hốc cây rỗng hoặc hang, tùy theo loài ở những miền nhiệt đới gió mùa châu Á và châu Phi. Tê tê là loài sống về đêm, và chính sách siêu thị nhà hàng của chúng gồm có đa phần là kiến và mối chúng bắt được bằng cái lưỡi dài của chúng. Vào ban ngày, chúng cuộn tròn thành quả bóng để ngủ. Chúng thường là động vật hoang dã sống đơn độc, chỉ gặp nhau để giao phối và sinh ra một lứa từ một đến ba con và nuôi trong khoảng chừng hai năm .
Tê tê bị đe dọa bởi nạn săn trộm (để lấy thịt và vảy của chúng, được sử dụng trong y học cổ truyền Trung Quốc), và nạn phá rừng nặng nề đe dọa môi trường sống tự nhiên của chúng. Chúng là loài động vật có vú bị buôn bán nhiều nhất trên thế giới. Kể từ tháng 1 năm 2020, trong số 8 loài tê tê, 3 loài (Manis culionensis, M. pentadactyla và M. javanica) được đánh giá là có nguy cơ bị tuyệt chủng; 3 loài (Phataginus tricuspis, Manis crassicaudata và Smutsia gigantea) được đánh giá là loài nguy cấp; 2 loài (Phataginus tetradactyla và Smutsia temminckii) được đánh giá là dễ bị tổn thương trong sách đỏ IUCN của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế.
Tên tê tê bắt nguồn từ tiếng Mã Lai “pengguling”, có nghĩa là “con cuộn tròn”. Tuy nhiên, tên hiện đại trong tiếng Mã Lai chuẩn là tenggiling; trong khi trong tiếng Indonesia, nó là trenggiling; và trong ngôn ngữ Philippines, nó là goling, tanggiling, hoặc balintong (với cùng nghĩa).
Toàn thân tê tê có lớp vảy cứng bảo phủ, chồng lên nhau giống như những tấm vảy, chỉ chừa phần phía bụng. Khi mới sinh ra, vảy tê tê mềm nhưng dần cứng lại khi chúng trưởng thành. Chúng được làm bằng keratin, cùng một vật liệu giống móng tay của con người và móng vuốt dài và cứng, và có cấu trúc và thành phần khác với vảy của loài bò sát. Bề ngoài khung hình có vảy tương tự với hình nón thông. Mép vảy sắc và nhọn để giúp việc phòng thủ. Nó hoàn toàn có thể cuộn tròn lại thành một quả bóng khi bị rình rập đe dọa, với những lớp vảy chồng lên nhau đóng vai trò như một chiếc áo giáp, trong khi nó bảo vệ khuôn mặt của mình bằng cách nhét nó dưới đuôi. Các vảy sắc nhọn, phân phối thêm năng lực phòng thủ khỏi những kẻ săn mồi. Chúng còn tự vệ bằng cách xịt dung dịch axit hôi từ tuyến gần hậu môn, tương tự như như chất phun của chồn hôi .Tê tê có móng dài và cứng ; móng hai chân trước được dùng để phá tổ côn trùng nhỏ tìm thức ăn, đào hang vào những gò kiến và mối và để leo trèo. Vì móng dài nên chúng không đi bằng cách đạp chân xuống đất mà ngược lại, tê tê vận động và di chuyển bằng cách co hai chân trước lại và giẫm lên mu bàn chân. Miệng chúng không có răng ; thức ăn đa phần là kiến và mối. Chúng dùng lưỡi dài ( hoàn toàn có thể lên đến 40 cm, đường kính chỉ 0,5 cm ) với nước dãi rất dính để bắt mồi. Lưỡi nằm trong lồng ngực, giữa xương ức và khí quản .Phần đuôi tê tê có năng lực cầm nắm, để giúp vịn vào cành cây khi leo trèo .Các loài tê tê đo được từ 30 đến 100 cm. Con cái thường nhỏ hơn con đực. Chúng làm ổ trong những hốc cây rỗng hay đào hang sâu dưới đất .
Hầu hết tê tê là động vật hoang dã sống về đêm và sử dụng khứu giác tăng trưởng để tìm côn trùng nhỏ. Loài tê tê đuôi dài cũng hoạt động giải trí vào ban ngày, trong khi những loài tê tê khác ngủ nhiều vào ban ngày, cuộn tròn thành một quả bóng .Tê tê sống trong cây rỗng, trong khi những loài sống trên mặt đất đào đường hầm ở độ sâu 3,5 m ( 11 feet 6 inches ) .Một số con tê tê chuyển dời với móng vuốt phía trước của chúng uốn cong dưới tấm đệm chân, mặc dầu chúng sử dụng hàng loạt phần đệm chân trên những chi sau. Một số còn bộc lộ tư thế đi bằng hai chân và hoàn toàn có thể đi một vài bước. Chúng lượn lờ bơi lội rất giỏi .
Tê tê ăn côn trùng nhỏ. Chúng ăn hầu hết nhiều loài kiến và mối khác nhau và hoàn toàn có thể bổ trợ bởi những loại côn trùng nhỏ khác, đặc biệt quan trọng là ấu trùng. Chúng hơi đặc biệt quan trọng và có xu thế chỉ tiêu thụ một hoặc hai loài côn trùng nhỏ, ngay cả khi nhiều loài có sẵn. Một con tê tê hoàn toàn có thể tiêu thụ 140 đến 200 gram ( 5 đến 7 ounce ) côn trùng nhỏ mỗi ngày. Tê tê là cơ quan điều tiết quan trọng của quần thể mối trong môi trường tự nhiên sống tự nhiên .
Tê tê có thị lực rất kém và bị thiếu răng. Chúng chủ yếu dựa vào khứu giác và thính giác, ngoài ra còn có những đặc điểm cơ thể khác giúp chúng ăn kiến và mối. Cấu trúc bộ xương của chúng rất chắc chắn và hai chân trước khỏe, hữu dụng khi xé các gò mối. Chúng sử dụng móng vuốt phía trước khỏe của mình để đào sâu vào cây, mặt đất và thảm thực vật để tìm con mồi, sau đó sử dụng chiếc lưỡi dài để thăm dò bên trong các đường hầm của côn trùng và lấy con mồi.
Cấu trúc của lưỡi và dạ dày là chìa khóa giúp tê tê kiếm được và tiêu hóa côn trùng nhỏ. Nước bọt dính khiến kiến và mối dính vào chiếc lưỡi dài khi chúng săn trong đường hầm của côn trùng nhỏ. Không có răng, tê tê cũng không có năng lực nhai ; tuy nhiên, trong lúc kiếm ăn, chúng ăn phải những viên đá nhỏ tích tụ trong dạ dày. Phần dạ dày này được gọi là mề, và được bao trùm bởi những gai keratin. Những chiếc gai này tương hỗ thêm cho quy trình nghiền nát và tiêu hóa con mồi của tê tê .Một số loài, ví dụ điển hình như tê tê cây, sử dụng chiếc đuôi trưởng thành của chúng để treo trên cành cây và tước vỏ cây, để lộ tổ côn trùng nhỏ bên trong .
Tê tê sống đơn độc và chỉ gặp nhau để giao phối. Con đực to hơn con cháu, nặng hơn tới 40 %. Mặc dù thời hạn giao phối không xác lập được, nhưng chúng thường giao phối một lần mỗi năm, thường là vào mùa hè hoặc mùa thu. Thay vì con đực tìm kiếm con cháu, con đực lưu lại vị trí của chúng bằng nước tiểu hoặc phân và con cháu sẽ tìm chúng. Nếu có sự cạnh tranh đối đầu về con cháu, con đực sẽ sử dụng đuôi của chúng làm vũ khí để tranh giành thời cơ giao phối với con cái .Thời gian mang thai khác nhau tùy theo loài, khoảng chừng 120 – 150 ngày, đẻ lứa từ một ( tê tê châu Phi ) đến ba con ( tê tê châu Á ). Chúng thường đẻ một con, ít khi hai. Tê tê con có khối lượng từ 80-450 g. Lúc mới sinh vảy mềm, màu trắng. Sau một vài ngày, chúng cứng lại và sẫm màu giống những con trưởng thành. Trong quy trình tiến độ sinh trưởng, con mẹ ở cùng với con cái trong hang. Chúng bám vào đuôi mẹ, khi gặp nguy hại con mẹ dấu con dưới bụng và cuộn tròn người lại, nhưng cũng có loài tê tê ẩn trong hang đến 2-4 tuần thì mới ra ngoài. Khi được một tháng tuổi, chúng lần tiên phong rời hang cưỡi trên sống lưng mẹ. Chúng thôi sữa ở khoảng chừng ba tháng, ở tiến trình này con non khởi đầu ăn côn trùng nhỏ và đến hai tuổi thì trưởng thành, hoàn toàn có thể sinh sản được. [ 3 ]
Mối rình rập đe dọa và được bảo tồn[sửa|sửa mã nguồn]
Các loài tê tê ở cả châu Phi lẫn châu Á đều bị con người săn bắn lấy thịt. Tại Trung Quốc thịt tê tê được coi là cao lương bổ trong Đông y, giúp điều hòa lưu huyết và tăng lượng sữa cho sản phụ nên bán rất được giá. Chúng cũng được dùng như một chất khử trùng và có thể được sử dụng cho bệnh sốt và bệnh ngoài da, hoặc dùng bên ngoài chà lên da bị trầy xước của bệnh nhân, hoặc nghiền nát và tiêu hóa. Các phần của cơ thể chúng, đặc biệt là các loài Đông Nam Á bị nhập khẩu một mức độ lớn trong thị trường ngầm đến Singapore, Trung Quốc, Hàn Quốc và Việt Nam. Mối đe dọa này cùng với nạn phá rừng, phá hoại môi trường sống của chúng, đã làm giảm số tê tê, nhất là loài Manis gigantea do bị săn bắn quá mức. Hiện nay, tất cả các loài tê tê đều được liệt kê trong danh sách cấm theo Công ước CITES. Từ năm 2000 là “không hạn định số lượng” (cấm tuyệt đối), có nghĩa là cấm bất kỳ thương mại quốc tế về tê tê hoặc các bộ phận cơ thể của chúng.[4] Tháng 11 năm 2010, tê tê đã được thêm vào danh sách các động vật có vú khác biệt về mặt di truyền và có nguy cơ tuyệt chủng của Hiệp hội Động vật học London (Zoological Society of London’s).[5] IUCN cũng đã liệt kê tám loài tê tê, trong khi ba loài tê tê Java (Manis javanica), tê tê vàng (Manis pentadactyla) được xếp vào danh sách nguy cấp.[6]
Mặc dù tê tê được bảo vệ bởi lệnh cấm quốc tế về thương mại ( được lao lý là động vật hoang dã hoang dã quý và hiếm, có rủi ro tiềm ẩn tiệt chủng, bị hạn chế khai thác và sử dụng vì mục tiêu thương mại ), số lượng tê tê đã bị kinh doanh phạm pháp do niềm tin ở châu Á có quy mô thông dụng là thịt tê tê hoàn toàn có thể kích thích tiết sữa hay chữa bệnh ung thư hoặc bệnh hen suyễn, chống dị ứng, thậm chí còn còn đuổi được cả tà ma. [ 7 ] Trong thập kỷ qua đã có nhiều vụ kinh doanh phạm pháp tê tê, vảy và thịt tê tê ở châu Á. [ 8 ] [ 9 ] Trong một sự cố như vậy vào năm 2013, 10.000 kg thịt tê tê đã bị bắt giữ từ một tàu Trung Quốc bị mắc cạn ở Philippines, [ 10 ] [ 11 ] hay là cuối tháng 4 năm 2013, Hải quan Pháp đã chặn 50 kg vẩy tê tê đang trên đường chuyển về Nước Ta. [ 12 ] Một thị trường chợ đen vẫn sống sót và liên tục buôn lậu với số lượng lớn được phát hiện, [ 13 ] như vụ phát hiện khoảng chừng 23 tấn trong tháng Hai và tháng 3 năm 2008 tại Nước Ta. [ 14 ] Ngày 27-4-2018, gần 3,8 tấn vảy tê tê tới từ Congo được cất giấu phức tạp trong hai container gỗ cập cảng Cát Lái ở Thành phố Hồ Chí Minh bị lực lượng tính năng phát hiện. [ 15 ] Tê tê cũng bị săn bắt và ăn thịt ở Ghana và là một trong những loại thịt rừng thông dụng hơn, trong khi những người chữa bệnh địa phương sử dụng chúng như một nguồn thuốc truyền thống cuội nguồn .
Sự lây nhiễm COVID-19[sửa|sửa mã nguồn]
Trình tự axit nucleic của vùng link thụ thể đơn cử của protein gai đột biến thuộc coronavirus lấy từ tê tê được phát hiện là trùng khớp 99 % với SARS-CoV-2, loại vi rút gây ra COVID-19 và là nguyên do của đại dịch COVID-19. Các nhà nghiên cứu ở Quảng Châu Trung Quốc, Trung Quốc, đưa ra giả thuyết rằng SARS-CoV-2 có nguồn gốc từ loài dơi, và trước khi lây nhiễm sang người, đã sống sót trong khung hình tê tê. Việc kinh doanh tê tê phạm pháp ở Trung Quốc để sử dụng trong y học truyền thống được cho là vật trung gian truyền bệnh cho người. Tuy nhiên, so sánh hàng loạt bộ gen cho thấy tê tê và virus corona phát hiện ở người chỉ tương đương 92 % RNA của chúng. Các nhà sinh thái học lo ngại rằng những suy đoán khởi đầu về việc tê tê là nguồn gốc hoàn toàn có thể dẫn đến việc giết mổ hàng loạt, gây nguy hại hơn cho động vật hoang dã, tựa như như những gì đã xảy ra với cầy hương châu Á trong đợt bùng phát dịch SARS .
Pestivirus và Coltivirus[sửa|sửa mã nguồn]
Năm 2020, hai loại virus RNA mới có liên hệ xa với pestivirus và coltivirus đã được phát hiện trong bộ gen của Tê tê Java ( Manis javanica ) và Tê tê vàng ( Manis pentadactyla ) đã chết. Để bộc lộ khu vực lấy mẫu và vật chủ, chúng được đặt tên là virus tê tê Dongyang ( DYPV ) và virus tê tê Lishui ( LSPV ). DYPV pestivirus cũng được xác lập ở bọ ve Amblyomma javanense từ một con tê tê bị bệnh .
Y học truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]
Vảy và thịt tê tê được sử dụng làm nguyên vật liệu cho nhiều chế phẩm y học truyền thống Trung Quốc. Mặc dù không có vật chứng khoa học nào về tính hiệu suất cao và không có chính sách hoạt động giải trí hài hòa và hợp lý, sự thông dụng của chúng vẫn thôi thúc thị trường chợ đen kinh doanh những bộ phận khung hình động vật hoang dã, mặc kệ những lo lắng về độc tính, lây truyền bệnh từ động vật hoang dã sang người, và sự tuyệt chủng. Nhu cầu liên tục với những bộ phận làm nguyên vật liệu liên tục diễn ra việc săn trộm, săn bắn và kinh doanh tê tê .
Trong thế kỷ 21, các công dụng chính của vảy tê tê là thực hành thủ đoạn dựa trên những tuyên bố chưa được chứng minh là vảy làm tan cục máu đông, thúc đẩy tuần hoàn máu hoặc giúp phụ nữ cho con bú tiết sữa. Những tác dụng về sức khỏe của thịt và vảy tê tê được các nhà y học dân gian và các thầy lang khẳng định là dựa trên việc chúng ăn kiến, lưỡi dài và vảy. Tên tiếng Trung chuan shan jia (穿山甲) (“xuyên qua núi”) nhấn mạnh ý tưởng về sự xâm nhập hoặc xuyên qua các vật cản lớn như núi, cộng với các vảy khác biệt thể hiện sự xâm nhập và bảo vệ.
Dược điển chính thức của Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc gồm có vảy tê tê Trung Quốc như một thành phần trong công thức TCM. Tê tê được đưa ra khỏi dược điển từ nửa đầu năm 2020. Mặc dù vảy tê tê đã được vô hiệu khỏi hạng mục nguyên vật liệu thô, chúng vẫn được liệt kê như một thành phần chính trong những loại thuốc khác nhau .
Ghi chép đầu tiên về vảy tê tê xảy ra ở Ben Cao Jinji Zhu (“Variorum of Shennong’s Classic of Materia Medica”, năm 500 sau Công nguyên), đề xuất vảy tê tê để bảo vệ khỏi kiến cắn; đốt vảy để chữa bệnh cho những người quấy khóc ban đêm. Trong thời nhà Đường, một công thức để xua đuổi tà ma với vảy, thảo mộc và khoáng chất đã xuất hiện vào năm 682, và vào năm 752 sau Công nguyên, người ta cho rằng vảy tê tê cũng có thể kích thích tiết sữa ở phụ nữ đang cho con bú, một trong những công dụng chính ngày nay, đã được giới thiệu trong Wai Tai Mi Yao (“Arcane Essentials from the Imperial Library”). [83] Trong triều đại nhà Tống, khái niệm xuyên thủng và khai thông tắc nghẽn được nhấn mạnh trong Taiping sheng hui fan (“Công thức từ các hiền nhân biên soạn”), do Wang Huaiyin biên soạn năm 992.
Source: https://ontopwiki.com
Category: Ngoại ngữ
Leave a Comment